Agnieszka Rayss, Ostatnia rozmowa z akademikiem Sacharowem (2016–2018)

Agnieszka Rayss dokumentowała pozostałości po sowieckich próbach nuklearnych w północnym Kazachstanie. Miejsce, gdzie odbywały się próby nuklearne, jest ciągleznane jako „Poligon” i stanowiło jedną z głównych lokalizacji programu atomowego Związku Radzieckiego. Przez czterdzieści lat, do 1989 roku, kiedy poligon został zamknięty, przeprowadzono tam ponad czterysta pięćdziesiąt detonacji. Do dzisiaj wielu żyjących na tych terenach ludzi cierpi z powodu radioaktywnych zanieczyszczeń gleby, pożywienia i wody. W sąsiedztwie poligonu zbudowano niewielkie miasto zwane na początku Semipałatyńsk 21, skąd zarządzano terenami prób jądrowych. Obecnie miasto nazywa się Kurczatow – na cześć sowieckiego fizyka jądrowego Igora Kurczatowa, który kierował radzieckim programem atomowym.

Tytuł Ostatnia rozmowa z akademikiem Sacharowem nawiązuje do opublikowanego w 1989 roku artykułu prasowego, w którym amerykański dziennikarz opisywał spotkanie z Andriejem Sacharowem niedługo przed jego śmiercią. W latach 50. XX wieku odkrycia Sacharowa, utalentowanego fizyka jądrowego, pozwoliły zbudować pierwszą sowiecką bombę wodorową. W późniejszym okresie zimnej wojny, kiedy nie słabło zagrożenie nuklearne, Andriej Sacharow stał się aktywnym przeciwnikiem wyścigu zbrojeń oraz działaczem na rzecz obrony praw człowieka. W 1975 roku otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla, ale przez wiele lat nie wolno mu było opuszczać Związku Radzieckiego, bo komunistyczny reżim uważał go za wroga publicznego.

Projekt Rayss można postrzegać jako dialog z Sacharowem; dotyka on wspomnień z tamtego niszczycielskiego okresu. Autorka pyta, dlaczego państwo totalitarne przeprowadzające te „eksperymenty” nie wzięło odpowiedzialności za ich konsekwencje. Zebrane dokumenty prezentują subiektywne spojrzenie na zdarzenia widoczne i spektakularne, ale przez wiele lat utrzymywane w ścisłej tajemnicy.

Agnieszka Rayss – fotografka, współzałożycielka stowarzyszenia Sputnik Photo. Studiowała historię sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim. Głównym obszarem jej zainteresowań jest fotografia dokumentalna.

Wielokrotnie nagradzana na polskich i zagranicznych konkursach fotograficznych, stypendystka Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Autorka dwóch książek fotograficznych: American Dream– o transformacji kulturalnej i triumfie pop kultury w Europie Środkowo-Wschodniej, i Tu się zaczyna koniec miast – o nieodkrytych przestrzeniach miejskich.

www.agnieszkarayss.com